Διαβάσαμε το βιβλίο «Χορεύουν οι ελέφαντες» της Σοφίας Νικολαΐδου και σχολιάζουμε…
«Αν η Ελλάδα ήταν μια χώρα, όπου η σιωπή δεν μεταβιβαζόταν όπως το γενετικό υλικό. Αν οι έλληνες πολιτικοί είχαν περισσότερο τσαγανό και οι μεγάλες δυνάμεις μικρότερη επιβολή. Αν δεν διακυβεύονταν χρήματα και επιρροή, δηλαδή τα πάντα. Αν το παρελθόν δίδασκε και τα γεγονότα είχαν replay, fast forward και rewind. Αν η απάντηση ήταν μία και προπάντων τελεσίδικη. Αν η ανοχή ήταν έγκλημα κι επέσυρε ποινή…»
Τότε δε θα λεγόταν και η παροιμία «Χορεύουν οι ελέφαντες και πάντα την πληρώνουν τα μυρμήγκια», η οποία τιτλοφορεί με το πρώτο της ήμισυ το τελευταίο βιβλίο της Σοφίας Νικολαΐδου. Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που κινείται σε δύο χρόνους, ανάμεσα στο παρόν (2010-2011) και στα χρόνια του ελληνικού εμφυλίου και την ανεξιχνίαστη, ακόμη, δολοφονία του δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ που συγκλόνισε τη χώρα το 1948.
Τόπος της δράσης πάντα η Θεσσαλονίκη, ενώνει τις αναδρομικές αφηγήσεις, την προσπάθεια εξιχνίασης της δολοφονίας εν μέσω του εμφυλίου, με το αφηγηματικό παρόν, τη σημερινή πραγματικότητα, την Ελλάδα στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Οι πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις των εκάστοτε πρωταγωνιστών ακολουθούνται από μια τριτοπρόσωπη αφήγηση (‘Οι άλλοι κρίνουν’), όπου επιχειρείται μια πιο κριτική ματιά των γεγονότων.
Κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος είναι ο Μηνάς, γιος γνωστού δημοσιογράφου και μιας καταπιεστικής, όσον αφορά τη μελέτη, μητέρας. Ο Μηνάς είναι άριστος μαθητής της γ’ λυκείου με ανήσυχο μυαλό και γνώσεις που ξεπερνούν τη διδακτέα ύλη και, ξαφνικά, παίρνει την απόφαση, προς μεγάλη απογοήτευση γονέων και καθηγητών, να μη δώσει πανελλήνιες εξετάσεις θεωρώντας όλα τα παρελκόμενα χαμένη υπόθεση.
Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες που πλαισιώνουν τον ήρωα είναι εξίσου ενδιαφέροντες: οι γονείς του, η γιαγιά Ευθαλία, η συμμαθήτρια και απουσιολόγος της τάξης Εβελίνα Ντινοπούλου, ο ιδιότυπος καθηγητής Σουκιούρογλου ή Σουκ όπως τον αποκαλούν χαϊδευτικά οι μαθητές του. Αυτός ο τελευταίος θα αναθέσει στο Μηνά, σε μια προσπάθεια να του αλλάξει γνώμη σχετικά με τη συμμετοχή του στις εξετάσεις, να ερευνήσει σχετικά με τη δολοφονία του αμερικάνου δημοσιογράφου Πολκ. Αυτήν την εργασία ο μαθητής θα πρέπει να την παρουσιάσει μπροστά σε μαθητές και καθηγητές για να βαθμολογηθεί.
Όσο ο μαθητής ερευνά, ξεδιπλώνεται μπροστά μας η δολοφονία του Πολκ, που στο μυθιστόρημα βαφτίζεται Τάλας (αυτή η επιλογή του ονόματος θα μπορούσε ίσως να παραπέμπει στην ταλαιπωρία που υπέστη ο νεκρός από την πολιτική διαχείριση της δολοφονίας του), και η στοχοποίηση και παγίδευση του δημοσιογράφου Γκρη (ευφυής και ευρηματική απόδοση του πραγματικού ονόματος του Σταχτόπουλου αλλά και της απόχρωσης της αλήθειας, τελικά). Ο Γκρης γίνεται το εξιλαστήριο θύμα ώστε να μπορέσει να κλείσει επιτέλους η υπόθεση και να σταματήσουν οι πιέσεις των Αμερικανών αξιωματούχων.
«Ο ελληνικός επαρχιωτισμός σε συνδυασμό με τον εθνικιστικό ναρκισσισμό όριζαν το φαύλο κύκλο της ελληνικής εκπαίδευσης, η οποία αντί να ανοίγει προς τα έξω κλεινόταν συστηματικά προς τα μέσα.»
Στο μυθιστόρημα γίνεται μια δριμεία κριτική της ελληνικής εκπαίδευσης, του τρόπου διδασκαλίας, της παπαγαλίστικης απομνημόνευσης, του άγχους των εξετάσεων και σκιαγραφείται η σημερινή μαθητική νεολαία μέσα από τις εκδηλώσεις αντίδρασής της σε όλα αυτά, τις καταλήψεις και τα συνθήματα που μπορεί κανείς να συναντήσει σε τοίχους και πλατείες και τιτλοφορούν το κάθε κεφάλαιο του βιβλίου.
Το μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου δεν προσφέρει τίποτε νέο στην υπόθεση Πολκ, πράγμα το οποίο επισημαίνεται και από την ίδια τη συγγραφέα. Δεν είναι σκοπός της να αποδώσει ευθύνες και να κατονομάσει, επιτέλους, έπειτα από τόσα χρόνια, τον πραγματικό ένοχο της δολοφονίας. Απλά αξιοποιεί την ιστορική ύλη με τέτοιο τρόπο ώστε ο αναγνώστης να προβληματιστεί, να θέσει τα δικά του ερωτήματα και να βγάλει τα προσωπικά του συμπεράσματα σχετικά με την ατμόσφαιρα της εποχής και την νεοελληνική ταυτότητα γενικότερα. Μέσα από το πάντρεμα της ιστορίας με τη λογοτεχνική πλοκή αναλύεται υποδειγματικά η ιστορική κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα μας την εποχή του εμφυλίου όπου η ιστορία φτάνει πάντοτε σε μια αλήθεια σχετική, σε μια αλήθεια γκρίζα, όπως επισημαίνει ο Ντινόπουλος, ο δικηγόρος του Γκρη.
«Μην επανέρχεσθε στο θέμα της αλήθειας. Εάν πιστεύετε πως με τον νόμο στο χέρι αποδίδεται η δικαιοσύνη και λύνονται πάσης φύσεως προβλήματα, λυπάμαι αλλά είσθε αφελής. Η ζωή αποτελεί πιο σύνθετο φαινόμενο.
Κι όσο για τα τεκμήρια, τα οποία επικαλείσθε, θα μου επιτρέψετε να καγχάσω. Έζησα δυο πολέμους και στρατοδικεία, η ιδέα ότι η πραγματικότητα είναι μία και αδιαμφισβήτητη μου προκαλεί θυμηδία. Η πραγματικότητα είναι η υπέρτατη κατασκευή, ρωτήστε τους ανθρώπους που βιοπορίζονται από αυτή, δικηγόρους και δημοσιογράφους. Οι άνθρωποι αδυνατούν να το χωνέψουν. Αυτό που αποκαλούν βιαστικά αλήθεια σπανίως επαρκεί. Κι ακόμα σπανιότερα προσφέρει λύση.»
Τελικά, ο Μηνάς ολοκληρώνει την έρευνά του και την παρουσιάζει, αποφεύγεται όμως το κλισέ της άριστης βαθμολόγησης. Η λύση στο φλέγον θέμα της συμμετοχής του νεαρού μαθητή στις πανελλήνιες έρχεται μέσα από την πορεία της έρευνάς του αλλά, κυρίως, μέσω της αρχέγονης κινητήριας δύναμης του ανθρώπου, του έρωτα, ο οποίος ηρεμεί την ανήσυχη ψυχή του και φέρνει τη λύση, την ελπίδα και την κάθαρση.
Το βιβλίο «Χορεύουν οι ελέφαντες» της Σοφίας Νικολαΐδου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Η στήλη οδεύει προς θερινή αγρανάπαυση ώστε να επανέλθει ξεκούραστη στον τρύγο συναρπαστικών αναγνωστικών περιπετειών.
