«Κάθε έρωτας είναι μια απόπειρα καθυστέρησης του πεπρωμένου» με αφορμή «Το φάντασμα του Αλεξάντερ Βολφ» του Γ. Γκαζντάνοφ. Διαβάσαμε και σχολιάζουμε.
«Το φάντασμα του Αλεξάντερ Βολφ» ήταν ο τίτλος του βιβλίου-δώρου μου. Ένα άγνωστο βιβλίο στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, αν και γραμμένο το 1948. Ένα εξαιρετικό πορτραίτο ενός Ρώσου εξόριστου στο Παρίσι (ίσως να είναι το alter ego του συγγραφέα) στα χρόνια του Μεσοπολέμου γύρω από τον άξονα «πεπρωμένον φυγείν αδύνατο» που για πολλά χρόνια είχε κλειδωθεί στο συρτάρι.
Ένας άντρας γύρω στα 30 μας αφηγείται ένα περιστατικό της ζωής του, όταν ήταν ακόμη δεκαέξι ετών κι υπηρετούσε ως στρατιώτης στο μέτωπο στο νότο της Ρωσίας, στην Ουκρανική στέπα, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Συγκεκριμένα πυροβολεί έναν καβαλάρη του Κόκκινου στρατού, ως άμυνα έναντι της επίθεσης που δέχτηκε και του θανάτου του αλόγου του και καταφέρνει να διαφύγει με το άσπρο άλογό του αντιπάλου του. Χρόνια αργότερα διαβάζοντας μία συλλογή διηγημάτων γραμμένη από τον Αλεξάντρ Βολφ με τον τίτλο I’ll Come Tomorrow επηρεάζεται τόσο πολύ από το διήγημα “The Adventure in the Steppe”, που αποφασίζει να μάθει κάποια πράγματα για το συγγραφέα. Έχει την ακλόνητη πεποίθηση ότι η ιστορία αυτή αναφέρεται σε εκείνο το περιστατικό που έζησε στον εμφύλιο. Ταξιδεύει ως το Λονδίνο όπου επιδιώκει ένα ραντεβού με το συγγραφέα.
Εκεί συναντά τον εκδότη, ο οποίος απρόθυμα καταλήγει να καθησυχάζει τον ήρωα πως θα επικοινωνήσει με το συγγραφέα και θα τον ενημερώσει για την επικείμενη συνάντηση. Γυρνώντας ο ήρωας στο Παρίσι, όπου πλέον ζει κι εργάζεται ως δημοσιογράφος, γνωρίζει τυχαία κάποια παραμονή Χριστουγέννων, σε ένα εστιατόριο, έναν ηλικιωμένο Ρώσο, ο οποίος όπως θα αποκαλυφθεί στη διάρκεια της γνωριμίας, γνωρίζει το μυστηριώδη Άγγλο συγγραφέα, ο οποίος δεν είναι Άγγλος αλλά Ρώσος που γράφει στα αγγλικά, γιατί έτσι θα έχει μεγαλύτερο οικονομικό όφελος. Ο ήρωας λοιπόν επιστρέφει στην κανονικότητα της ζωής του, χωρίς να καταφέρει να συναντηθεί με τον Βολφ. Στις σελίδες του βιβλίου περιγράφεται η καθημερινότητά του στο Παρίσι, η γνωριμία του με μια γοητευτική γυναίκα, τη Γιελένα Νικολάγιεβνα, η συνάντηση με ένα «φάντασμα».
Όλα συμβαίνουν υπό την ατέρμονη σκέψη εκείνου του περιστατικού του παρελθόντος του αφηγητή. Όλα γυρίζουν γύρω από αυτό και τον μυστηριώδη κύριο Βολφ. Η μοίρα του ήρωα φαίνεται να είναι συνυφασμένη με αυτό τον άνδρα. Ο Γκαζντάνοφ στην αφήγησή του επιπλέει ανάμεσα στη ζωή και θάνατο, την λογική και την τρέλα. Η τυχαιότητα, η μνήμη, οι ενοχές, ο έρωτας, ο θάνατος, η λογοτεχνία, η δημοσιογραφία, η πυγμαχία μπλέκονται στην αφήγηση, προσδίδοντας ένα βαθύ φιλοσοφικό στοχασμό, μα παράλληλα εκθέτοντας τις μικρές καθημερινές χαρές ενός μέσου ανθρώπου. Το παρελθόν του ήρωα είναι ο κύριος άξονας του βιβλίου.
l
Καθ’ όλη την διάρκεια της αφήγησης, ζητείται απάντηση στην αιώνια απορία αν η ζωή προηγείται του θανάτου ή αν ο θάνατος επιβεβαιώνει την ίδια την ζωή με την έλευσή του ή πάλι αν υπάρχει αυτό το va et vient (πήγαινε έλα). Οι Ερινύες που εμφανίζονται αιφνίδια στο μυαλό του ήρωα τον εξωθούν σε μόνιμη ενοχικότητα που καταλήγει σε αυτομαστίγωμα, παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι ό,τι συνέβη, συνέβη εν καιρώ πολέμου. Κι όταν μετά από χρόνια τυχαίνει να επανέλθουν μέσω ενός αναγνώσματος οι «ληθαργικές» τύψεις, εκείνος, σαν άλλος Οιδίποδας, προσπαθεί να σωθεί από αυτές.
Η μοίρα, λοιπόν, αποτυπώνεται μέσω της πένας του Γκαζντάνοφ, ως ο κινητήριος μοχλός για την εξιλέωση. Μπροστά στην παραδοχή της ασημαντότητας της ανθρώπινης ύπαρξης, ο καθένας μας προσπαθεί να απολέσει το φόβο του θανάτου και να ζήσει. Ίσως όμως η δική του επιβίωση να είναι συνυφασμένη με την εξαφάνιση κάποιου άλλου. Ο θάνατος άλλωστε κι η ευτυχία είναι έννοιες της ίδιας τάξης, καθώς και οι δύο περικλείουν μέσα τους την έννοια της ακινησίας, όπως γράφει ο Γκαζντάνοφ. Ίσως το μόνο γιατρικό στις πληγές που ανοίγουν τέτοιες παραδοχές να είναι ο έρωτας.
Λίγες πληροφορίες για το συγγραφέα:
Γκαϊτό Γκαζντάνοφ (1903- 1971). Γεννήθηκε στην Πετρούπολη. Μετά το 1917 συμμετείχε στον ρωσικό εμφύλιο, πολεμώντας στο πλευρό των Λευκών. Μετά την ήττα έφυγε από τη Ρωσία. Το 1923 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι κάνοντας διάφορες δουλειές. Το 1947-1948 δημοσιεύει σε συνέχειες σε περιοδικό, το Φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφ, ίσως το σημαντικότερο έργο του. Από το 1952 δούλεψε στο ραδιόφωνο και έζησε στο Μόναχο όπου και πέθανε. Θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς Ρώσους συγγραφείς της διασποράς.
*φράση από το βιβλίο
«Το φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφ»- Γκάιτο Γκαζντάνοφ
Μετάφραση: Ελένη Μπακοπούλου
Επίμετρο: Χρήστος Αστερίου
Εκδόσεις Αντίποδες
