Το μεσημέρι της Πέμπτης, 21 Ιουνίου, και συγκεκριμένα στις 13:07 ώρα Ελλάδας θα συμβεί το θερινό ηλιοστάσιο και θα ξεκινήσει το φετινό καλοκαίρι και επίσημα, με την μεγαλύτερη σε διάρκεια μέρα του έτους.
Από την Πέμπτη και μετά, οι μέρες θα αρχίσουν σιγά-σιγά να μικραίνουν, ώσπου σχεδόν να εξισωθούν με τις νύχτες κατά την φθινοπωρινή ισημερία, ενώ στο χειμερινό ηλιοστάσιο του Δεκεμβρίου θα υπάρχει πια η μικρότερη μέρα.
Όπως κάθε χρόνο, το θερινό ηλιοστάσιο εγκαινιάζει αστρονομικά την έναρξη του καλοκαιριού στο βόρειο ημισφαίριο, όπου ανήκει και η Ελλάδα. Ταυτόχρονα, στο νότιο ημισφαίριο θα σημειωθεί το χειμερινό ηλιοστάσιο και θα αρχίσει ο χειμώνας.
Στο βόρειο ημισφαίριο, ο Ήλιος θα βρίσκεται στο βορειότερο σημείο του στον ουρανό και η μέρα θα έχει την μεγαλύτερη διάρκεια του έτους, καθώς ο βόρειος πόλος της Γης θα είναι στραμμένος προς τον Ήλιο. Αντίθετα, στο χειμερινό ηλιοστάσιο, ο Βόρειος Πόλος βρίσκεται στο πιο απομακρυσμένο σημείο από τον Ήλιο.
Ηλιοστάσιο ονομάζεται η χρονική στιγμή κατά την οποία ο άξονας της Γης εμφανίζεται στραμένος όσο περισσότερο προς ή μακριά από τον Ήλιο, συμβαίνει κατά την ετήσια τροχιά της Γης γύρω από αυτόν.
Αυτό ισοδυναμεί με τον Ήλιο να βρίσκεται στο βορειότερο ή νοτιότερο (ετήσιο) του ουρανού που βρίσκεται ποτέ το μεσημέρι, όπως εμφανίζεται σε εμάς πάνω στην επιφάνεια της Γης.
Η ημέρα του ηλιοστασίου είναι είτε η μεγαλύτερη (το Καλοκαίρι-Θερινό ηλιοστάσιο) είτε η μικρότερη (το Χειμώνα-Χειμερινό ηλιοστάσιο) μέρα του έτους για όλες τις περιοχές της γης εκτός από τους Τροπικούς.
Η ετυμολογία της λέξης
Η λέξη προέρχεται από το «ήλιος» και το «στέκομαι»/«στάση» επειδή κοντά στα ηλιοστάσια (λίγες ημέρες πριν ή μετά) ο Ήλιος φαίνεται να επιβραδύνει τη φαινομενική κίνησή του προς τα βόρεια ή προς τα νότια (κίνηση στην απόκλιση), μέχρι που την ημέρα του ηλιοστασίου αυτή η κίνηση μηδενίζεται και αντιστρέφεται. Εξίσου ορθό ετυμολογικώς είναι και το συνώνυμο «ηλιοτρόπιο» (βλ. παρακάτω, Πολιτιστικές επιδράσεις και λαογραφία). Με την ευρύτερη σημασία, ο όρος «ηλιοστάσιο» σημαίνει και την ημέρα που παρατηρείται αυτό το φαινόμενο, δύο φορές τον χρόνο, τον Ιούνιο και τον Δεκέμβριο. Τα ηλιοστάσια, όπως και οι ισημερίες, συνδέονται αναπόσπαστα με τις εποχές του έτους. Σε κάποιες χώρες ή γλώσσες θεωρείται ότι αρχίζουν ή διαχωρίζουν τις εποχές, ενώ σε άλλες θεωρούνται τα κέντρα τους.
Ηλιοστάσια και σε άλλους πλανήτες
Τα ηλιοστάσια συμβαίνουν και για τους άλλους πλανήτες. Ορίζονται αντίστοιχα ως οι χρονικές στιγμές κατά τις οποίες ο άξονας περιστροφής του πλανήτη εμφανίζεται στραμμένος όσο περισσότερο προς ή μακριά από τον Ήλιο συμβαίνει κατά την ετήσια τροχιά του πλανήτη γύρω από αυτόν.
Σήμερα, εκδήλωση στο Πλανητάριο
Απόψε, το Πλανητάριο του Ιδρύματος Ευγενίδου διοργανώνει εκδήλωση με δωρεάν είσοδο. Στο θόλο του Πλανηταρίου θα προβληθεί «To φάντασμα του Σύμπαντος: Το κυνήγι της σκοτεινής ύλης», μία ψηφιακή παράσταση που επιχειρεί να «οπτικοποιήσει» τη σκοτεινή ύλη, η οποία είναι αόρατη και έχει ανιχνευτεί μόνο από τη βαρυτική της επίδραση.
Θα πραγματοποιηθούν δύο προβολές, στις 19:00 και στις 20:00, με δωρεάν είσοδο. Την παράσταση θα προλογίσει ο Δρ. Αντώνης Γεωργακάκης, ερευνητής στο Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Παράλληλα, μόλις νυχτώσει, τα τηλεσκόπια της Ελληνικής Αστρονομικής Ένωσης στο χώρο έξω από το Πλανητάριο θα βοηθήσουν το κοινό να παρατηρήσει τον Δία, τον Κρόνο, καθώς και διπλά συστήματα αστέρων. Η παρατήρηση του νυκτερινού ουρανού θα πραγματοποιηθεί από 21:00-23:00 και η συμμετοχή θα είναι ελεύθερη.
